İhracat Mentorunuz BAZ Girişim olarak bu içeriğimizde dış ticaretin uluslararası boyutundan ve alandaki en etkin ulus üstü yapılardan bahsettik. Keyifli okumalar dileriz.
Dış ticaret çok uzun yıllardır farklı milletlerden insanların birbiriyle etkileşime geçmesini sağlayan ve bunu yaparken de gelir elde etmelerine imkan veren bir araç olarak tanımlanabilir. Bu ticaretin farklı devlet veya milletlerler arasında gerçekleşmesinden kaynaklı yıllarla beraber ulusüstü yapıların meydana gelmesi de kaçınılmaz bir sonuç. Yazımızın ilerleyen satırlarında dış ticarette etkin olan uluslararası ve ulusüstü yapıları özellikleriyle beraber derledik.
Neden Dış Ticaret Yapıyoruz?
Öncelikle dış ticaretin neden ve nasıl başladığını ele alalım. Dış ticaret geçmişten bugüne birkaç temel adım ile gelmiştir. Bunlar ilk olarak bir alanda uzmanlaşma ihtiyacıyla başlamış, sonrasında farklı ülkelerde farklı doğal kaynakların bulunması, üretim faktörlerinin farklı ülkelerde farklı seviyelerde bulunması, yeni pazarlar bulma ihtiyacı ile devam etmiş ve günümüzde de sermaye birikimini artırmak için kişilerin tercih ettiği bir yöntem olarak devam etmektedir.
Dış Ticarette Uluslararası ve Ulusüstü Yapılar Nelerdir?
Bretton Woods Sistemi (IMF ve Dünya Bankası), Dünya Ticaret Örgütü, AB ve Diğer Bölgesel Bütünleşme Çalışmaları, Uluslararası Alanda Öne Çıkan Diğer Önemli Kuruluşlar dış ticarette öne çıkan yapılardır. Bu yapıları daha yakından inceleyecek olursak:
Bretton Woods Sistemi – IMF
Ödemeler dengesinde sıkıntı yaşayan ülkelere yapısal uyum programları karşılığında destekler vermektedir. Bir nev’i kredi derecelendirme kuruluşudur.
Dünya Bankası, II. Dünya Savaşı‘nın ardından 1945 yılında Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD=International Bank for Reconstruction and Development) adıyla kurulmuş,1947 yılında Birleşmiş Milletler’in özerk uzman kuruluşlarından biri olma özelliği kazanmıştır. Türkiye kuruma 1947 yılında üye olmuştur. Kişi başına GSMH’ye göre yapılan dört gruplu sınıflandırmada Türkiye 3. grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla kadar vadeli kredi kullanabilmektedir.
Dünya Ticaret Örgütü
1947’de Cenevre’de geçici bir anlaşma olarak nitelendirilen Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nı (GATT) imzalanmıştır. Bu anlaşma 1948-1994 yılları arasında dünya mal ticaretini düzenleyen temel disiplin olarak uygulanmış ve kurumsal bir kimlikten yoksun olmasına rağmen bu alanda genel kabul gören bir çerçeve oluşturmuştur. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına (GATT) istinaden yürütülen son çok taraflı ticaret müzakere turu olan Uruguay Turu (1986-1995)’nun sonucunda, 1995’te kurulmuştur. Türkiye GATT’a 1951 yılında Torquay Turu sırasında taraf olmuş ve DTÖ’nün de kurucu üyeleri arasında yer almıştır.
Dünya Ticaret Örgütü birtakım ilkelere sahiptir. Bu ilkeler şu şekildedir. MFN – en çok kayrılan ülke şartı, ulusal muamele kuralı, gümrük vergilerinin indirilerek konsolide edilmesi, tarifeler yoluyla koruma, ticaret politikaları gözden geçirme mekanizması (TPRM), Çok taraflı ticaret anlaşmaları istisnası sayılabilecek temel ilkelerdir.
- Dünya Ticaret Örgütü’nün Düzenlediği Alanlar
GATT: Mal ticaretini düzenler.
GATS: Hizmet ticaretini düzenler.
TRIPS: Fikri Mülkiyet Haklarını Düzenler
TPRM: Ticaret Politikası Gözden Geçirme Mekanizmalarını düzenler.
Kamu Alımları: TR taraf değildir.
UNCTAD
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun ticaret ve kalkınma alanında temel organı olan Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) 30 Aralık 1964 tarihinde ticaret, kalkınma ve yoksulluk konularını ele almak, özellikle Gelişme Yolundaki Ülkelerde (GYÜ) iktisadi büyümeyi ve genel anlamda kalkınmayı hızlandırmak amacıyla kurulmuştur.
UNCTAD’ın merkezi İsviçre’nin Cenevre kentindedir ve organın 195 üyesi bulunmaktadır.
Gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkeler için sağlanan en önemli pazara giriş avantajı, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemidir. Sistem, gelişme yolundaki ülkelerin ve en az gelişmiş ülkelerin küresel ticaretten aldıkları payın arttırılmasını hedeflemektedir. Bu çerçevede, bu ülkelerin belirli ürünlerde yaptıkları ihracatta tercihli tarife oranlarından yararlanarak düşük ya da sıfır gümrük vergisi ile pazara giriş yapabilmelerine olanak sağlanmaktadır.
Gıda ve Tarım Örgütü
FAO (Roma): BM Gıda ve Tarım Örgütü, açlığı yok etmek ve beslenme şartlarını iyileştirmek amacıyla 1943’te kurulan ve 1946’da Birleşmiş Milletler’in uzmanlık kuruluşu haline gelen bir örgüttür. Ülkeler düzeyinde teknik yardımlar sağlar. Eğitsel projeler geliştirerek, araştırmalar yapar ve seminerler verir. Dünyadaki tarımsal ürünlerin üretimi, tüketimi, ticareti ve depolanması, tabii kaynakların geliştirilmesi, ağaçlandırma gibi konularda danışmanlık yapar. İstatistikler tutarak bültenler yayınlar. Dış ticaret açısından önemi açlıkla mücadele çerçevesinde birçok ihale açtığından dolayı takip edilmesinde fayda vardır.
UNIDO
UNIDO (Viyana): Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü (İngilizce: United Nations Industrial Development Organization (UNIDO)), Viyana, Avusturya merkezli Birleşmiş Milletler sistemi içinde özel bir ajanstır. Amacı, Sanayinin geliştirilmesi ve modernizasyonu için belli projelere finansman bulunması, yeni yatırımlar, mevcut tesislerin işletilmesi, beşeri kaynakların geliştirilmesi, teknoloji transferi ve bilimsel kadroların yetiştirilmesi gibi konuları kapsayan teknik yardımlarla az gelişmiş ülkelerin kalkınma sorunlarını uluslararası düzeyde çözümlemek amacıyla kurulmuştur.
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Dünya genelinde farklı kalkınma ve yatırım bankaları bulunmaktadır.
- IBRD: 1944 yılında Bretton Woods Anlaşması‘nda Uluslararası Para Fonu ile birlikte kurulmuştur. IBRD, Dünya Bankası’nın ana borç veren kuruluşudur. Kişi başına geliri nispeten yüksek olan kalkınmakta olan ülkelere borç vermektedir. IBRD tarafından verilen krediler; otoyollar, okul, hastane gibi altyapı yatırımlarına ve hükümetlerin ülke ekonomilerinin işleyişini geliştirmek üzere hazırladıkları programlara yöneliktir.
- EBRD: Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasıdır. IBRD mantığıyla çalışmaktadır. Türkiye de buradan önemli oranda fon almaktadır.
- Asya Kalkınma Bankası
- Afrika Kalkınma Bankası
- İslam Kalkınma Bankası
OECD
1961 yılında kurulmuştur. Merkezi Paris’tedir ve 38 üyesi bulunmaktadır. Yaklaşık 3.300 çalışana ve 390 milyon Avro bütçeye sahip olan OECD her yıl geniş bir konu dağılımında 500’den fazla kadar rapor yayınlamaktadır.
Dünya Ticaretini Düzenleyici Diğer Kurumlar
- Uluslararası Denizcilik Örgütü – International Maritime Organization
- Uluslararası Hukuk Örgütü – International Law Organization
- BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu – UN Commission on International Trade Law
- Milletlerararası Ticaret Odası – International Chamber of Commerce
- Dünya Tasarım Örgütü – World Design Organization
- Dünya Pazar Araştırmaları Derneği – World Market Research Association
- Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütü – World Intellectual Property Organization
- Avrupa Patent Örgütü – European Patent Organization
- Dünya Gümrük Örgütü
- Lloyd’s – Deniz Taşımacılığı
Bazı Rapor ve Kavramlar
- İş Yapma Kolaylığı Endeksi – Doing Business Index: Dünya Bankası tarafından 2004 yılından beri her yıl düzenli olarak hazırlanır. Pandemi yılında yayınlanmadı. Üye ülkelerde yatırım ortamını etkileyen iş düzenlemelerini analiz etmektedir. Bir ülkeyle ticaret ve yatırım yapmak için bakılan en önemli göstergelerden birisidir.
- GSMH: Gayrisafi millî hasıla (GSMH), bir ülke vatandaşlarının verilen bir yıl için ürettikleri toplam mal ve hizmetlerin, belli bir para birimi karşılığındaki değerinin toplamıdır.
- Gayrisafi yurt içi hasıladan (GSYİH) ise ülke içi alım gücünü ölçmesi bağlamında önemlidir. Örneğin Türkiye, kişi başına GSMH büyüklüğü açısından oldukça gerilerde kalmasına rağmen GSYİH bakımından ise öne çıkmaktadır. Bu durum, aynı mal ve hizmetin farklı ülkelerdeki fiyatlarından kaynaklanmaktadır. Economist dergisinin de bu farklılığı ölçmek için geliştirdiği BigMac Endeksi bulunmaktadır.
Ulusüstü ve Uluslararası yapılar ticaret dünyasında oldukça aktif rol oynamaktadır. Gerek getirdikleri sınırlamalar gerekse de sağladıkları avantajlarla attıkları her adım ihracatçılar tarafından yakından takip edilmektedir. Siz de ihracata başlamak istiyor fakat desteğe ihtiyaç duyuyorsanız BAZ Girişim’e başvurabilir, süreç boyunca uzmanlarımızdan her türlü desteği alabilirsiniz.
