İhracat Mentorunuz BAZ Girişim olarak bu yazımızda ticaret politikasında başvurulan savunma araçlarını sorular halinde derledik.
Dış Ticaret sürecinde yer alan kişilerin bilgi sahibi olması gereken konulardan bir tanesi de ticaret politikası savunma araçları. Bakanlık tarafından yürütülen bu süreç hakkında bilinmesi gerekenler yazımızın ilerleyen satırlarında yer alıyor.
Ticaret Politikası Savunma Araçları Ne Demektir?
Ticaret politikası savunma araçları, bir ülkedeki uluslararası ticarette kendi sanayi ve ekonomisini korumak amacıyla kullanılan çeşitli politika araçlarıdır. Bu araçlar, yerli rekabet avantajı sağlamak, ithalat kısıtlamaları veya dış ticarette adaleti sağlamak amacıyla kullanılabilmektedir.
DTÖ sisteminin ana öğeleri olan ticaretin önündeki engellerin kaldırılması (Serbest Ticaret), öngörülebilirlik (Bağlı oranlar-Bound Rates), en çok kayrılan ülke kuralı (MFN-Most Favoured Nations) ilkelerine istisna uygulamalara Ticaret Politikası Savunma Araçları denir.
DTÖ Sisteminde Ticaret Politikası Önlemleri Nedir?
Serbest ticaret ilkesinden kaçış kuralları
- GATT Madde XIX: Escape Clause: DTÖ üyesi ülkelere artan ithalattan kaynaklanan ve öngörülmeyen gelişmeler sonucunda rekabete karşı yerli üretim dalını korumak için oluşturulan şartlı ve geçici koruma mekanizmalarıdır.
Ticaret Politikası Savunma Araçları (TPSA-Trade Remedies)
Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) ilgili anlaşmalarında ve İthalat Rejimi Kararında adı geçen iç mevzuatta yer alan, benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticilerin ithalattan ciddi ve maddi zarar görmesinin önüne geçmek amacıyla başvurulan dampinge karşı önlemler, sübvansiyona karşı önlemler, önlemlerin Etkisiz Kılınması (ÖEK) önlemleri, korunma önlemleridir.
Bu kapsamda dampinge karşı önlemler ve sübvansiyona karşı telafi edici önlemler kapsamlı olarak şu şekildedir.
Dampinge Karşı Önlemler ve Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Önlemler Nelerdir?
Önlemlerin Yasal Çerçevesi
Uluslararası Mevzuat kapsamında GATT Madde VI & GATT Madde XVI, Anti Damping Anlaşması & Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Önlemler Anlaşması ve son olarak DTÖ Panel ve Temyiz Organı Kararları bulunmaktadır.
Ulusal Mevzuat ise 3577 Sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Kanun, İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Karar ve İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde oluşturulmuştur.
İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Mevzuat ile ne amaçlanmaktadır?
Bir ürünün yerli üreticilerinin; dampingli ve/veya sübvansiyonlu ithalattan kaynaklanan adil olmayan haksız fiyat rekabetinden zarar görmesinin engellenmesi temel amaçtır.
Dampingli/ Sübvansiyonlu İthalatın Önkoşulları Nelerdir?
Öncelikli olarak dampingli, sübvansiyonlu ithalat Türkiye’ye ihraç fiyatı normal değerin altında olmalıdır. Bununla beraber yerli üretim dalı üzerinde zarar bir diğer şekliyle yerli üretim dalının ekonomik göstergelerinde bozulma olmalıdır. Son olarak, nedensellik bağı olmalıdır. Ekonomik göstergelerde meydana gelen bozulma dampingli ve/veya sübvansiyonlu ithalattan kaynaklanmalıdır.
Damping Nedir?
Ucuz ithalat dampingli ithalat anlamına gelmemektedir. Damping, aynı veya benzer bir malın normal değerinin altında fiyatlarla ihraç edilmesidir. Şematize edecek olursak:
Normal Değer > İhraç Fiyatı ⇒ Damping şeklinde gösterilebilir.
Normal değer, ihracatçı ülkede aynı veya benzer mal için sonucunda fiilen ödenen veya ödenmesi gereken iç piyasa fiyatıdır. Uluslararası piyasalarda fiyat farklılaştırmasıdır. Türkiye piyasasındaki fiyatların altında bir fiyatla ihracat dampingli olmayabilir.
Sübvansiyon Nedir?
Sübvansiyon, kamu tarafından üreticilere sağlanan mali katkıdır. İhracat performansına dayalı sübvansiyon ve ithal ikamesine dayalı sübvansiyonlar yasaklanmıştır. Sübvansiyon devlet tarafından sağlanan mali bir katkı olması, bu katkının fayda sağlaması ve belirli firmalara, sektörlere ve bölgeye veriliyor olması sebepleriyle kendine özgüdür.
Sübvansiyona uygulamalarına, hükümet veya yerel yönetimlerin doğrudan mali katkısı, işletme zararlarının silinmesi, kurumlar veya gelir vergisi muafiyeti, ithal girdiler için ödenen dolaylı vergilerden daha fazlasının iadesi; maliyetinin altında kredi sağlanması, hükümetin maliyetinin altında girdi temin etmesi örnek verilebilir.
Maddi Zarar Unsurları Nelerdir?
Dampingli/Sübvansiyonlu ithalatın hacmi ve fiyatları maddi zarar unsurlarındandır. Fiyatlar bakımından fiyat baskısı, fiyat kırılması ve fiyat yıpranması hususları maddi zarara neden olmaktadır.
Soruşturma Süreci Nasıl İşler?
Başvuru ile veya re’sen şekilde soruşturma yapılabilir. Başvurunun incelenmesi kırk beş gün sürmektedir. Şikayet sahibi üreticilerin üretimi yüzde yirmi beşten, şikayeti destekleyenlerin üretimi ise yüzde elliden fazla olmalıdır.
İnceleme raporunun kurula sunulur. Kurul, Ticaret Bakanlığı (İthalat Genel Müdürlüğü; Gümrükler Genel Müdürlüğü), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TOBB, TZOB temsilcilerinden oluşmaktadır. Kurul, karar verdikten sonra kararı bakan onayına arz eder.
Verilen onay ile açılış tebliği Resmi Gazete’de yayımlanır ve açılış bildirimi yapılır. Açılış ile beraber bilgi toplanması toplanması süreci başlar. Bu aşamda öncelikle otuz gün içinde soru formları gönderilir. Sonrasında bilgi yerinde doğrulanır ve temel tespitler yapılır. Nihai bildirim ile soruşturma raporu hazırlanır ve kurula sunulur. Kurul verdiği karar doğrultusunda Bakan onayına arz eder. Onay ile sonuç tebliği Resmi Gazete’de yayımlanır.
Önlemler soruşturmanın sonuçlandığı tarihten itibaren 5 yıl süreyle yürürlükte kalır.
- Gözden Geçirme Soruşturmaları
Ara Gözden Geçirme Soruşturmaları; en az 1 yıl önlem süresi sonunda damping veya sübvansiyon veya zarara ilişkin koşullarda önemli değişiklik iddiası ile yapılır.
Nihai Gözden Geçirme Soruşturmaları; 5 yıl önlem süresi sonunda dampingin ve zararın devam edeceği veya yeniden meydana geleceği iddiası ile yapılır.
Yeni İhracatçı için Gözden Geçirme Soruşturmaları; önlem alındıktan sonra ihracata başlayan firmanın damping yapmadığı iddiasıyla yapılır.
- Soruşturma ve Önlem İstatistikleri
2022 Yılı Nisan Ayı itibarıyla, 24 ülke menşeli 68 ürün grubunda 133 adet damping ve 1 sübvansiyon önlemi yürürlüktedir.
Başlıca ürünler; polyester elyaf, iplikler ve mensucat, perdeler, suni deri, pet film, dioktil ftalat, klimalar, fan coiller, ağır vasıta, iş makinesi, zirai araç ve motosiklet lastikleri, bebek arabaları, çakmaklar, kalemler, cam elyaf, PVC, kablolar, zincirler, kontrplaklar, şofben, termosifon, granit, kapı kilitleri, parkeler, boru bağlantı parçaları ve camlardır.
25 ürün grubunda; 8 tanesi damping, 28 tanesi nihai gözden geçirme soruşturması olmak üzere toplam 36 soruşturma yürütülmektedir.
Korunma Önlemi Nedir?
Bir malın benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticiler üzerinde ciddi zarar veya ciddi zarar tehdidi oluşturacak şekilde artan miktar ve şartlarda ithal edilmesi halinde, bu zarar veya zarar tehdidini ortadan kaldırmak üzere söz konusu zarar veya zarar tehdidiyle sınırlı kalmak üzere, DTÖ üyesi tüm ülkelere karşı maksimum 4 yıl uygulanabilir. Uygulamanın 1. yılından sonra liberalize edilerek uygulanan gümrük vergisinde artış, ek mali mükellefiyet, miktar/değer kısıtlaması, tarife kontenjanı veya bunların birleşimi şeklinde uygulanabilen ticaret politikası savunma aracıdır.
GYÜ üyeler için süre, muafiyet, yeniden uygulama şartı gibi bazı farklılıklar barındırır. Herhangi bir taviz ve yükümlülüğü askıya almayan, değiştirmeyen ya da kaldırmayan önlemler Anlaşmanın 1. Maddesi çerçevesinde bir korunma önlemi değildir.
Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar Nelerdir?
Ciddi zarar : Yerli üreticilerin durumunda belirgin ve genel bir bozulma
Ciddi zarar tehdidi : Yakın bir gelecekte ortaya çıkması açık olan ciddi zarardır. İddia ya da olasılığa dayanamaz.
Yerli üretici: Üye ülke topraklarında benzer veya doğrudan rakip ürün üretiminin önemli bir kısmını gerçekleştiren kişiler yerli üreticilerdir.
Öngörülmeyen gelişme: Korunma önlemi alınmasını gerektirecek, yerli üretim dalını olumsuz etkileyecek ve/ya ithalat artışına neden olabilecek beklenmeyen ekonomik gelişmelerin ortaya çıkması (ekonomik kriz, yatırımlardaki değişmeler, uluslararası fiyat düzeyleri vb.)
Ciddi Zarar Tespiti Nasıl Yapılır?
İlgili sanayi dalının durumuyla ilişkili ve objektif ve ölçülebilir nitelikteki tüm faktörler zarar tespitinde kullanılır. Anlaşmada sayılan ancak sınırlayıcı olmayan faktörler de zarar tespiti sırasında dikkate alınır. Bu faktörler; ithalatta mutlak ve nispi artış oranı ve miktarı, artan ithalatın yurtiçi piyasadan aldığı pay, üretim, kapasite ve kapasite kullanım oranı, yurtiçi ve yurtdışı satışlar, istihdam, verimlilik, karlılık olarak sayılabilir.
Ciddi zarar tehdidine ilişkin faktörler ise, Türkiye’ye yönelik ihracatın artış oranı, ihracatçı/menşe ülkedeki stoklar, mevcut ve yakın gelecekteki ihracat kapasitesi, bu kapasiteden doğan ihracatın Türkiye’ye yönelme olasılığı ve ithalat artışı ile ciddi zarar/ciddi zarar tehdidi arasındaki ilişki olarak belirlenmiştir.
Ciddi zarar tespiti yapılırken dönemsel paralellik olup olmadığı dikkate alınarak dönemsel paralellik bulunması aranmaktadır. Tespit sırasında dikkate alınması gereken son husus ise göstergelerdeki bozulmada ithalat dışındaki diğer faktörlerin etkisi bulunmamasıdır.
Önlem Türleri Nelerdir?
Gümrük vergisinde artış, ek mali mükellefiyet, miktar/değer kısıtlaması (Kota), tarife kontenjanı uygulanan önlem türleri arasında yer almaktadır.
Belirli bir dönem ya da belirli ülkelere özgü olabileceği gibi hiçbir kısıtlama olmaksızın açılabilecek kota miktarıdır. Ancak, diğer kotalardan farklı olarak belirlenen kotayı aşan miktar ithalat, ticaret politikası önlemi ya da herhangi bir ithalat vergisi kapsamına girecektir.
Korunma Önleminin Uzatılması
Uygulamanın devamının gerekmesi, yerli sanayinin yeni rekabet şartlarına uyum sağlamakta olduğuna dair kanıtlar sunulması, yeni bir soruşturma açılması ile koruma önlemi uzatılabilir. İlk dönemin sonundaki seviyeden daha kısıtlayıcı bir uzatma yapılamaz.
Yürürlükteki Korunma Önlemlerimiz Nelerdir?
Toplam 8 ürün grubunun ithalatında korunma önlemi uygulanmaktadır. Tüm ülkelere yönelik önlem uygulanan 6 ürün grubuna polietilen tereftalat cips, duvar kağıdı ve benzeri duvar kaplamaları, diş fırçaları, naylon iplik, polyester elyaf, öğütücü bilyalar girmektedir.
DTÖ üyesi olmayan İran’a yönelik önlem uygulanan 3 ürün grubu ise düz cam, ambalaj filmi (BOPP) ve polyester elyaftır.
İthalatta Gözetim Uygulamaları Nelerdir?
Amaç bir malın ithalatında kaydedilecek gelişmelerin yakından izlenmesidir. Fiyat kriterli ve fiyat kritersiz uygulamalar yapılmaktadır. 11’i tarım ürünü olmak üzere 138 adet ürün/ürün grubunda gözetim uygulaması mevcuttur.
Bu yazımızda İhracat Mentorunuz BAZ Girişim olarak sizler için Ticaret Politikasında Uygulanan Savunma Araçlarına kısaca değindik. Siz de dış ticaret süreci hakkında en doğru bilgiyi almak için uzmanlarımıza başvurabilir, en güvenilir bilgiyi alabilirsiniz.
