BAZ Girişim olarak bu hafta 3 trilyon dolarlık bir pazar olan “Helal Belgelendirme ve Dış Ticarette Helal Belgelendirmenin Önemi”ne ilişkin detayları ele alıyoruz.
BAZ Girişim olarak bu hafta 3 trilyon dolarlık bir pazar olan “Helal Belgelendirme ve Dış Ticarette Helal Belgelendirmenin Önemi”ne ilişkin detayları ele alıyoruz.
Merhaba Korkut, Seni tanıyabilir miyiz?
Tabii ki. Öncelikle merhaba, beni konuk ettiğin için de teşekkür ederim. Adım Korkut Yavuz 1982 yılında doğdum. 2004 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezun oldum. 2005 yılında Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığında çalışmaya başladım. 2019 yılına kadar dış ticaret alanında standardizasyon ve ürün güvenliği konularında çalıştım. 2019 yılında kamudan ayrıldım ve 10K Danışmanlık şirketini kurdum. Helal Vizyon isimli markamızla da helal vizyon çalışmaları yapıyorum.
“Dış ticarette standardizasyon” çok teknik bir terim fakat kısaca teknik düzenleme ile standart arasındaki farkı anlatarak başlayalım dilersen.
Standartlar ve teknik düzenlemeler dediğimiz zaman bunlar aslında iki ayrı kavram ama aynı metinden de bahsediyor olabilir. Hem standart hem de teknik düzenleme dediğimiz zaman bir yazılı bir metin aklınıza gelsin.Bu metin bir ürün veya ürünün içeriği, rengi, boyutları, nitelikleri ile ilgili olabilir ya da bir hizmetle ilgili olabilir, işte bunun gibi özelliklerin ve kuralların yer aldığı metinlerdir standartlar. Bu kuralların uygulanması gönüllüdür yani üreticilerin ve ilgili tarafların tamamen tercihine bırakılmıştır. Ancak teknik düzenleme dediğimiz zaman uygulanması zorunlu olan metinlerden yani mevzuattan bahsediyoruz. Şöyle ki, bir standart örneği Türkiye’de standartları kabul etmek Türk Standartları Enstitüsünün görevidir. Ancak o halleriyle o standartlar zorunlu uygulamaya girmez ve yalnızca bir rehber niteliğindedir. Ancak bir kamu kurumu ben bu standardı artık zorunlu hale getirdim derse o zaman bu bir teknik düzenleme olur. Artık mevzuatı olur ve uyulması zorunlu hale gelir.
Helal standardı bugünkü konumuz. Helal belgelendirmesi birçok tarım ürünü, turizm vesaire birçok alanda önümüzde çıkıyor. Aslında Helal Belgesi ve helal belgelendirmesine şahit oluyoruz. Helal belgelendirmesi ne demek? Nerede işe yarıyor? Bunlarla ilgili bilgi verebilir misin?
Helal belgelendirmesi ilk olarak 1970’lerde Malezya’da ortaya çıkıyor. Giderek yayılıyor. “Helal belgelendirme nedir?” dersek helal belgelendirme bir ürün veya hizmetin İslami kurallara uygun olduğunun Bağımsız ve Yetkin bir kuruluş tarafından teyit edilmesidir. Burada önemli kavramlar var. Bağımsız bir kuruluştan bahsediyoruz. Bu şu anlama geliyor üretici kendi kendine Helal Belgesi veremez. Başka bir taraf olmalı ve bu taraf üreticiden tamamen bağımsız olmalı, bir çıkar çatışması olmamalı.
Marketlerde görüyorum hikmeti kendinden menkul yoğurdun bir şeyin üstüne helal ürün yazmış. Bu mümkün mü? Sanırsam artık cezalar var bu tarz uygulamalar için.
Evet doğru. Bu tarz uygulamaları sona erdirmek için 7408 sayılı kanun 2 Haziran 2022’de yayınlandı ve 2023 Haziran’ın başında da yürürlüğe girecek. Bu kanundan önce hiçbir düzenleme yoktu. Yani herhangi bir üretici ürününün üzerine yani herhalde logosuna “helal” basabiliyordu. Artık bu tarz uygulamalar olmayacak. 7408 sayılı kanunla devlet şunu söyledi, “Türkiye’de ürünlerin ve hizmetlerin piyasaya sunulması için Helal Belgesi olmasına gerek yok. Tamamen gönüllülük üzerine bu ilke ama ama eğer bir üretici veya hizmet sağlayıcı helal logosunu kullanacaksa ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisine piyasaya arz edecekse bunu yalnızca ve yalnızca TSE SMIIC standartlarına göre yani bizim ulusal helal standartlarımıza göre olması” durumunu zorunlu hale getirdi. Böylece de piyasada Türkiye Cumhuriyeti’nin yani bizim ulusal helal sistemlerimiz dışında tanımadığımız, içeriğini bilmediğimiz, uygulamalarını bilmediğiniz, standartları veya uygulamalara dayanarak verilen belgelerin hiçbir hükmü kalmayacak. Buna uymayanlara cezai müeyyideler de dahil olmak üzere birtakım yaptırımlar söz konusu olacaktır.
Helal Akreditasyon Kurumu Ne İş Yapıyor? Helal Belgesini Kimler Veriyor?
Şimdi ulusal ve uluslararası diye iki ayrım yapmamız lazım. Örnek olarak Malezya ihracat yapan bir firmanın Malezya’nın helal standardına göre belge alması gerekiyor doğal olarak bunu engelleyen hiçbir şey yok. Öncelikle ilgili standardı öğrenmeleri gerekiyor. Bu konuyla ilgili olarak eğitim almış olmaları gerekiyor veya standardı çok iyi öğrenmeleri gerekiyor. Eğitim almış olmaları şundan dolayı şart çünkü standardı öğrendikten sonra Helal Belgesi alabilmek için helal belgelendirme kuruluşuna başvuruluyor ve helal belgelendirme kuruluşu tetkike geliyor. O konuyla standartla ilgili eğitim almayan kişi zaten uygulayamaz standardı.
İkincisi helal belgelendirme kuruluşuna konuyla ilgili eğitim aldığını belgelendirmesi gerekiyor. Dolayısıyla birincisi standardı anlamak onunla ilgili eğitim almak, İkincisi ise dökümantasyon süreçlerini belgelendirme şemasında uygun olarak kurallara uygun olarak bir gözden geçirmek gerekiyor. Zaten bir firmanın Helal Belgesi alabilmesi için bir gıda güvenliği yönetim sistemi uyguluyor olması gerekiyor.
Peki mesela ben helal belgesi vermek için yetki almak istesem o süreç nasıl işliyor? Ne kadar mesela teminat mektubunu alınıyor?
Türkiye’de bir belgelendirme kuruluşu eğer helal belgelendirme ben yapmak istiyorum diyorsa o zaman her akreditasyon kurumuna başvurması ve OIC-SMIIC standardına uygun olarak o şartları karşılaması gerekiyor. Helal Akreditasyon Kurumu da önce belgelerine sonra da uygulamasına bakıyor.
Eskiden bizde de mesela müftüler gelirdi helal sertifikası için. Yahudilikte ise haham başılar geliyor. Onlarda süreç nasıl işliyor?
Benzer bir süreç var ama tabii temel kurallar olarak. Örneğin domuz olmaması. Mesela alkol hassasiyeti Yahudilikte bizdeki kadar yüksek değil. Ancak bizde olmayan bir hassasiyet var. Süt ürünleri ile et ürünlerini birbiriyle birlikte sunulması olmuyor. Ama yine de koşar mantığı ile helal mantığı hemen hemen aynı.
Dünyada helal pazarı ne kadar büyüklükte? Koşar Pazar ne kadar büyüklükte? Bunun dışında standartlar var mı?
Çokça standart var. Ancak dini hassasiyetlerle ilgili anlamda beni bildiğim dini başka standart yok. Duymadım benim bilgim dahilinde yok ama bu programdan sonra bakacağım.
Mesela markaların da pazara giriş stratejilerine baktığımızda mesela McDonald’s Hindistan’da inek eti olmayan menüler yapıyor. Belki olabilir. Bak üzerine yine konuşalım.
Tabii ki orada da gıda kodeksleri dediğimiz kodlar vardır. Koşer ve Helal dışındaki alanlarda duymadım ama araştırıp döneceğim.
Helal sektörün içinde hangi sektörler var?
Gıda, kozmetik, tekstil, turizm ve eğlence sektörü var. Özellikle muhafazakar tekstil giderek öne çıkıyor. Bütün bu sektörlerin yanına medya ve eğlence de dahil edilebilir. Bütün bu sektörlerin ekonomik boyutu ile ilgili olarak bazı rakamlar çıkıyor. Mesela 2026 yılında 3 trilyon ABD doları boyutuna ulaşacağı söyleniyor ki buna İslami Finans değerleri dahil değil. Başka çalışmalarda ise 2025 yılına kadar 2.2 trilyon deniyor. Her şekilde büyük bir pazar.
Koşar sertifikası, Helal sertifikası olmayan yerlerde tercih edilebilir mi?
Singapur’daki birlikte çalıştığımız meslektaşlarımız, helal belgeli ürünlerin gayrimüslimler tarafından da tercih edilebildiğini söylüyorlar. Neden? Çünkü en azından domuz olmadığını veya en azından belli konularda biraz daha ilave bir denetim söz konusu olduğunu biliyoruz. Bu yüzden biraz daha fazla güven verdiği doğru. Koşar da aynı durumda. Koşar pazarının tam olarak oranlarını veremem. Piyasası var ama sadece Yahudiler veya sadece Müslümanları düşünerek o tarz rakamları tahmin etmek veya hesaplamak çok doğru olmayabilir.
Şimdi dış ticarette bunu teknik engel olarak kullanan ülkeler de oluyor. Bunlara ilişkin firmalarımız ne yapmalı?
Yıllardır helal belgelendirme politikalarıyla ilgilendiğimi zaten söylemiştim. O dönemde şöyle bir saik vardı. Dış ticarette standardizasyon genel müdürlük düzeyindeydi. Genel müdürlüğün görevlerinden biri de Türk ihracatçıların uluslararası alanda karşılaşabileceği teknik engelleri bertaraf etmekti. Tamamen bu saikle hareket ediyorlardı. Eğer bütün ülkelerin Malezya’nın yaptığı gibi ayrı Helal Belgesi oluşturulursa, kuralları aynı ama yorumları farklı olsa bile bu Türk ihracatçıların önünde çok ciddi bir engel olacaktır.
Bu sorunun üstesinden gelmek için Türkiye’nin politikaları zaten şekillendi ve şöyle söylendi “Bütün Müslüman ülkeler yani İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi olan ülkeler bir araya gelsin orada ortak bir helal standardı yaratalım. Böylece ticaretin önünde teknik engel olmasın. Aynı kurallardan bahsedelim ya da aynı kurallar için bir ihracatçı oradan bir belge buradan bir belge veya başka bir kuruluştan belge almak zorunda kalmasın.” Bizler de bu yaklaşımla hareket ettik. Ortaya çıkış nedeni bu olduğu için ülkeler herhangi bir düzenlemeyi kendi üreticilerini korumak, ithalatı engellemek için uygulayabiliyorlar. Artık helal belgelendirme konusunda helal standartları ve onunla ilgili teknik düzenlemelerde bunun için araç olarak kullanılıyor. Bu doğru, yani politik bir araç olarak kullanılıyor ama şöyle bir şey de var. Dünyada farklı üç temel helal standardizasyon sistemi var. Bir tanesi Malezya ekolü, Malezya 1970’lerden beri zaten bu işi yapıyor. Kendilerine has bir sistemleri var ve bizim sistemimizle uyumlu değil. Ve bence doğru bir sistem de değil. İkincisi altı körfez ülkesinin kullandığı, Körfez Ülkeleri Standardizasyon Teşkilatının çıkardığı helal düzenlemeleri. Bir de GSO serisi var. Türkiye’nin öncülük ve liderlik ettiği, 40 ülkenin katıldığı İslam İşbirliği Teşkilatı altında üretilen SMIIC standartları var. Türkiye İslam İşbirliği Teşkilatının bu standartlarını ulusal standartlar olarak alıyor. Şu anda Türkiye Cumhuriyeti’nin de ulusal standardı bunlar. Hem helal belgelendirme ile ilgili mevcut sistemleri ve politikaları olan Malezya ya da Körfez ülkeleri, hem de mevcut sistemleri ve politikaları olmayan diğer ülkelerin artık bu SMIIC sistemi altında birleşip tek bir ortak standartlarla ortak bir belgelendirme yapısında bir araya gelmesi gerekli. Türkiye’nin politikası ve dünyanın gidişatı da ülkelerin yavaş yavaş bir ülkede verilen belgenin diğer ülkede de tanınması içeren bir sisteme doğru gidiyor. Ama bu yavaş işleyen bir süreç.
Helal ile ilgili şunu da söylemeden geçmeyeyim. Yurt dışına yönelik ihracat yaparken herhangi bir belge alma ihtiyacı duyduğunuzda bu belgelerin giderleri de belirli oranlarda p’e varan oranlarda Ticaret Bakanlığı tarafından destekleniyor. Bizler de girişim olarak zaten firmalarımıza bu konularda yönlendirmeler yapıyoruz. Aynı zamanda Korkut Bey’in de Helal Vizyon şirketinde kapsamlı bir şekilde strateji yürütme deneyimleri, belgelendirmeye ilişkin girişimleri de var. Bu konularda da sizlere yardımcı olacaktır.
